Artikel ‘The rising tide lifts all ships’. Hb-onderwijs op het Gymnasium Novum.
Gymnasium Novum is een categoraal gymnasium, opgericht in 2006, met bijna 800 leerlingen. Een van de bijzondere aspecten van de school zijn de Novumdagen: een dag per week krijgen leerlingen het onderwijs in grotere blokken en vakoverstijgend aangeboden. Leerlingen kunnen, naarmate ze in hogere klassen komen, steeds meer zelf kiezen welke onderwerpen ze doen op deze dag. Daarnaast heeft de school een eigen Honours Programma. Saskia Muller is de coördinator begaafdheid, Leoniek Rolvink heeft als afdelingsleider leerjaar 3 en 4 de schoolportefeuilles begaafdheid en zorg.
Leoniek Rolvink: “We bestaan nu vijftien jaar, we zijn ontstaan uit een wens van de gemeente om het onderwijsaanbod in de regio diverser te maken. Er waren al wel brede scholengemeenschappen, maar nog geen categoraal gymnasium. Er zijn ook vmbo’s bijgekomen, en een school met tweetalig onderwijs.
Een aantal jaren geleden kregen we de vraag of we hb’rs konden helpen die op de basisschool waren uitgeleerd. Voor hen hebben we nu een groep 9. Ze komen een ochtend in de week hier, we geven hen uitdaging en laten hen ervaren hoe het is om echt moeite te moeten doen om te leren. Het is echt een samenwerkingsprogramma met de basisscholen. En onze eigen honoursleerlingen geven les aan deze kinderen.”
Saskia Muller: “Naast het traditionele gymnasium-onderwijs bieden we extra programma’s en activiteiten voor de leerlingen die meer willen en kunnen, ook voor de hoogbegaafden. We zijn met zijn tweeën al jaren bezig om te kijken hoe we hb’rs beter kunnen bedienen. Wat hebben ze nodig? Hoe geef je het onderwijs en begeleiding vorm? Zo zijn we ook bij de BPS terecht gekomen, omdat we meer daarover wilden leren.
Overigens zien we de hb-aanpak als een vliegwiel voor alle leerlingen. De rode draad is: kunnen we de inzichten, kennis en activiteiten breed toepasbaar maken? ‘The rising tide lifts all ships’. Dat is een mooie uitspraak van Joseph Renzulli en beschrijft precies hoe wij denken. We vinden het ook niet belangrijk om een duur onderzoek naar een leerling te doen als we de kenmerken en de wensen in de dagelijkse praktijk zien. Onze hoogbegaafde leerlingen zitten dan ook in een reguliere klas.”
Keuzemogelijkheden en vakoverstijging
Leoniek: “De pijlers van ons onderwijs zijn keuzemogelijkheden voor leerlingen en vakoverstijging, waardoor een brede vorming plaatsvindt. Het cognitieve is ‘slechts’ een van de aspecten van ons onderwijs, het gaat om het hele plaatje. We willen dat leerlingen in een flow kunnen komen. Daarom zijn ontdekken, ontwikkelen, ontplooien en kennisgemeenschap de kernwoorden van onze onderwijsvisie.
We hebben voor leerlingen ook geen vast traject op maat, het is volledig vraaggestuurd. Wil een leerling meer, dan praten ze eerst met Saskia of een van onze talentbegeleiders. Dat zijn docenten die speciaal zijn getraind om jongeren te helpen met het ontdekken van hun talenten en ook het onderwijsaanbod daarop af te stemmen. Eerst kijken we naar verdieping en verbreding, versnelling komt eigenlijk weinig voor. Toevallig heeft een leerling dit jaar een klas overgeslagen, voor haar zagen we dat als de beste oplossing. Ze deed al ons Honours Programma en maakte gebruik van verschillende verdiepingsmogelijkheden. Voor haar was dat nog niet voldoende.”
Saskia: “Het vakoverstijgende aspect zat al vanaf het begin in het Novum-programma dat we naast het reguliere onderwijs aanbieden. In de eerste jaren ging het om aanbod waar we diverse vakken hadden geïntegreerd, bijvoorbeeld Latijn, Grieks en geschiedenis bij het vak Klassieke cultuur. We merkten na verloop van tijd wel dat onderbouw-leerlingen een toenemende onderwijsdruk ervaarden. De vraag was of we de lesstof op een andere manier konden aanbieden, dat zijn de Novum-dagen geworden die alle leerlingen krijgen. Alle vakken hebben tijd ingeleverd, maar wel lesstof ingebracht. Stof die je normaal in de lessen behandelt, zit nu verweven in deze dagen. Het blijft een uitdaging om alle leerdoelen te verwerken, gelukkig zien we dat veel kennis blijft hangen, juist door deze manier van werken. Een andere uitdaging ligt bij de docenten, die moeten dingen los kunnen laten.”
Honours Programma
Saskia: “Leoniek noemde al de vier kernwoorden van ons onderwijs: ontdekken, ontwikkelen, ontplooien en kennisgemeenschap. Dat is ook de basis van ons Honours Programma, voor leerlingen die ”meer willen en kunnen” en die bereid zijn zich actief binnen het programma in te zetten. We zien de school als een kennisgemeenschap waarin iedereen van elkaar kan leren; daarom verwachten we van de Honours-leerling ook kennisoverdracht. De leerling kan bijvoorbeeld een module ontwerpen voor onze groep 9 of de Huygensklas. En die ook geven. Een TED-talk maken of een educatieve excursie organiseren kan ook.
Ze ontdekken door onderzoek te doen (PWS) met een link naar de universiteit. Ze ontwikkelen zich door een verbredingsmodule te volgen, dat kan bij ons, bij een universiteit of online. Ontplooien gaat op het gebied van burgerschap en maatschappelijk bewustzijn. Denk aan iets organiseren voor bejaarden, gehandicapten of vluchtelingen. In totaal besteden ze 300 uur aan het Honours Programma.
Leoniek: “We willen zo breed mogelijk kijken als het gaat om de ontwikkeling van onze leerlingen. Daarom is betrokkenheid bij de omgeving en maatschappij onderdeel van ons onderwijs. Het brede denken zit ook in onze docenten, er is een grote bereidheid om samen met een leerling te kijken wat deze kan en wil. Dat geldt niet alleen voor de goede leerlingen, maar ook voor diegenen die het minder doen. Dan kijk je wat die leerling echt leuk vindt. Stel dat dat geschiedenis is. Dan laat je hem op dat vak verdiepen of versnellen. Dat kan net de motivatie geven om de andere vakken ook beter te doen.
Affiniteit met dit soort onderwijs is essentieel, in de loop van de jaren zijn er docenten weggegaan die niet konden aarden. Het is nogal wat. Ongeveer 15% van onze leerlingen is hoogbegaafd; en dat zijn alleen de leerlingen waarvan we het weten, die getest zijn. Die jong zijn omdat ze in het basisonderwijs klassen hebben overgeslagen. Daarnaast hebben we ook nog een aanzienlijk aantal 145+-leerlingen. Daar moet je als docent iets mee willen en kunnen.”
Professionalisering
Saskia: “Dit jaar hebben we een grote professionaliseringsslag gemaakt, alle collega’s doen een HB-cursus vanuit het Landelijk Informatiecentrum Hoogbegaafdheid (LICH). Dat was verplicht, toch komen ze er positief en vol ideeën vandaan. Het is mooi om te zien hoeveel openheid en bereidheid er bij mijn collega’s is. Het is een programma op school over onderpresteerders, zodat docenten deze groep steeds beter kan herkennen en helpen.”
Naast talentbegeleiders hebben we ook structuurbegeleiders, zij helpen kinderen met plannen en structureren. Dat hebben ze echt nodig. We werken met het MILS-onderzoek, op basis van het werk van Howard Gardner. Hoe goed ben je met woorden, luisteren en structuur. Dan zie je dat hb’ers overal gemiddeld scoren, behalve structuur. Daar scoren ze soms 0 punten.
We kijken goed naar wat de individuele leerling nodig heeft. In dat verband is het mooi dat ik aanschuif bij het overleg over zorgleerlingen. Laatst bespraken we een leerling die psychologische hulp nodig heeft. Ik wist dat hij 145+ is, dan moet je goed kijken bij welke hulpverlener je die leerling plaatst.”
De rol van de schoolleiding
Leoniek: “Dat is het mooie van hoe we het hier hebben opgezet. Saskia en de coördinator passend onderwijs staan op gelijke hoogte, ze zijn altijd met elkaar in overleg, zodat je een goed beeld van de leerling krijgt.
Daar heeft de schoolleiding een belangrijke rol in, ikzelf in het bijzonder omdat ik zowel de portefeuille zorg als hb heb. In het MT kan ik aandacht blijven vragen voor hoogbegaafdheid. Ik zorg dat het op de agenda blijft. Dat wordt overigens steeds makkelijker, omdat het steeds zichtbaarder wordt.
Saskia geeft aan mij door wat er nodig is, dan bespreek ik het in het MT. Zoals het idee van de talentbegeleiders. Het werd voor haar ondoenlijk om alle gesprekken te voeren. Toen hebben we een deel van de HB-subsidie van het samenwerkingsverband daarvoor ingezet. Daar heb je de schoolleiding voor nodig: om te zorgen voor de goede randvoorwaarden. En voor draagvlak in de school.”