Onderzoek de school in #2: Alexander Minnaert over dubbelbijzondere leerlingen

In binnen- en buitenland wordt veel onderzoek gedaan naar onderwijs aan hoogbegaafde kinderen en jongeren. Niet altijd bereikt dit onderzoek de scholen. Daarom vragen we elke nieuwsbrief een wetenschapper naar zijn of haar onderzoek (en die van anderen). In deze aflevering vertelt Alexander Minnaert (Hoogleraar Orthopedagogiek en Klinische Onderwijskunde aan de Rijksuniversiteit Groningen) over het onderzoek naar dubbelbijzondere leerlingen.

Achtergrond
“Al zo’n 25 jaar doe ik onderzoek naar onder andere leermotivatie bij verschillende groepen, begaafde leerlingen en naar onderwijs. Op dit moment ben ik onder andere betrokken bij de evaluatie van passend onderwijs, ben ik lid van de Erkenningscommissie Jeugdinterventies van het Nederlands Jeugdinstituut en ben ik expertlid van High Intelligence Twice Exceptional Association (HI-TEa) van de Radboud Universiteit Nijmegen.

Mijn hoogleraarschap is een unieke en mooie combinatie van orthopedagogiek en onderwijswetenschappen. Daardoor kijk ik naar het kind, de leerkracht, de werkmethode en naar de organisatie van de school. Met deze verschillende brillen op kun je veel beter zien waar je zaken kunt verbeteren.”

Onderzoek naar dubbelbijzonder
“Deze brillen heb je zeker nodig bij dubbelbijzondere kinderen. Dubbelbijzonder is zo interessant, maar ook zo complex omdat je kijkt naar verschillende zaken, niet alleen naar hoogbegaafdheid, maar ook naar autismespectrumstoornissen, dyslexie, dyscalculie of ADHD. Een meer integrale visie is een absolute meerwaarde.

Hoogbegaafde kinderen hebben een talent of meerdere talenten. Alleen, ze hebben een uitdaging als autisme; dat maskeert het talent. Deze kinderen worden niet opgemerkt in hun talent en/of in hun uitdaging. Of leraren denken dat ze een leerprobleem hebben, omdat ze niet zo goed presteren. Maskeren is het grootste probleem bij dubbelbijzondere leerlingen.

De vraag is: hoe zie je dat? Deze kinderen presteren vaak onder de maat, terwijl ze bij vlagen briljant kunnen zijn. En daar gaat het om: die sublieme momenten. Dat kan echt van alles zijn: verbaal, rekenen, technisch inzicht, artistiek. Dat is het bewijs dat het kind die capaciteiten heeft. Het gaat om een andere manier van kijken. Als iemand af en toe heel erg goed is, moet je niet focussen op de slechte resultaten, maar juist het positieve omarmen en daarmee aan de slag gaan.

Daarbij moet je je realiseren dat het leven voor deze groep erg lastig is. Ze zijn gefrustreerd, ze voelen dat ze beter kunnen, maar het komt er niet uit. Voor reguliere leerlingen is iets slecht maken niet leuk, maar minder erg. Dubbelbijzondere leerlingen voelen dat ze beter kunnen, het lukt alleen niet. Dat is enorm frustrerend. Des te meer als je daar ook nog voor wordt ‘bestraft’ (bijvoorbeeld in cijfers op een toets). Dat kan resulteren in negatief externaliserend gedrag of in gedrag dat ze zich helemaal terugtrekken. Hun vertrouwen en zelfbeeld gaat omlaag.

Een voorbeeld. Bij een van mijn klassen-observaties kreeg een jongen de beurt bij rekenen. Hij had de oplossing op de vraag, alleen niet ‘via het boekje’. Met de oplossing en de weg ernaartoe was niets mis, hij was gewoon slim en creatief. Toch kreeg hij van de leraar te horen dat het niet goed was. Ik heb toen tegen de jongen gezegd dat het juist prima was. Ik merkte dat hem dat heel veel deed. Erkenning, gezien worden.”

Handvatten
“Wat kun je doen? Naast het erkennen van een leerling, moet je zijn sterke en zwakke kanten in beeld brengen. Kijk verder dan wat je ziet in de klas, maak een profiel van een leerling. Hij is niet alleen de hoogbegaafde, of alleen de autist, of alleen de ADHD’er. Het gaat om het complete plaatje.

Van daaruit moet je hun zelfvertrouwen opbouwen. Stapje voor stapje de dingen die ze goed doen positief bekrachtigen. Dat kan soms heel klein zijn. Ik hoorde ooit het voorbeeld van een docent die een begaafde, dyslectische leerling twee cijfers gaf voor een project: een 9 voor de inhoud, een 3 voor spelling. De jongen gaf aan dat dat het eerlijkste was wat hij ooit had gehoord. De leraar erkende hem in zijn kwaliteiten én in zijn zwakke kant (waar hij weinig aan kon doen).

Kijk door de uitdagingen als ADHD of autisme heen. Pas je opdrachten daarop aan. Bij een hb’er met ADHD moet een opdracht wel uitdagend zijn, maar niet te lang duren. Kan een dyslectische hb’er een verslag niet inspreken in plaats van schrijven? Deze groep heeft erg veel behoefte aan succeservaringen.

Ik werk veel met drop-outs, ook hb’ers. Dat is een maatschappelijke drama. Een jongen met wie ik lezingen geef lag drie jaar op de bank. Hij deed niets, kwam nergens toe. Ik heb heel veel met hem gepraat. We hebben gekeken naar zijn sterke kanten. Nu heeft hij zijn eigen bedrijf en ontwerpt hij tuinen in 3d.”

Meer weten
“Als je als hb-specialist met dubbelbijzondere leerlingen te maken krijgt, zou je de basiskennis moeten hebben van autisme, dyslexie of ADHD. Ik pleit er al langer voor dat de ECHA-opleiding verbreed wordt, je moet meer weten van andere ontwikkelingsdomeinen wil je goed kunnen werken met dubbelbijzondere leerlingen. Je kunt dan denken aan autisme, AD(H)D. dyslexie, dyscalculie, niet-verbale leerstoornissen (NLD) of emotionele stoornissen.

Daarnaast is het belangrijk om meer te weten van motivatie. Als we ergens kinderen mee kunnen helpen is dat het wel. Je zou kunnen beginnen met een van mijn boeken:
– Alexander Minnaert & Linda Odenthal (2018), Motivatie is een werkwoord

– Samen met Agnes Burger-Veltmeijer is een review artikel geschreven over het samen voorkomen van (hoog)begaafdheid en autismespectrumstoornissen.

– Samen met Else Beckmann heb ik een review artikel geschreven over dubbelbijzondere leerlingen, namelijk (hoog)begaafdheid en leerstoornissen. We hebben 23 wetenschappelijke artikelen over het onderwerp bekeken en een analyse van gemaakt.

-En onlangs heeft het Tijdschrift voor Orthopedagogiek een themanummer over hoogbegaafdheid gepubliceerd. Ik denk dat het voor onderwijsmensen mooi is om deze andere invalshoek tot zich te nemen. Overigens net zoals het goed is voor orthopedagogen om de onderwijskant te horen.

-Literatuursuggestie voor ADHD: Dit is ADHD en Macht en misverstand
-Literatuursuggestie voor autisme: Dit is autisme