Column Dick van Hennik #12

Enige tijd geleden sprak ik de moeder van een leerling van een van onze BP-scholen (VO). Haar zoon volgt een aangepast individueel programma. Ze is vol lof over de school, over de mentor en de kansen die haar zoon krijgt. Toch zag ze hem, en daardoor ook zichzelf, worstelen met de situatie.
Haar verhaal  – door mij sterk ingekort – luidt in grote lijnen als volgt.

———————————-

“Begin derde klas wordt de weerstand tegen het schoolwerk zo groot dat de mentor en de afdelingsleider besluiten om hem de kans te geven om zijn eigen werk in te delen. Er wordt een afspraak gemaakt dat hij de vrijheid krijgt om zelf te kiezen welke lessen hij nog wil volgen. Het is de bedoeling dat hij zelfstandig de stof gaat bestuderen in zijn eigen tempo. Aan het einde van de vierde klas heeft hij nog twee schoolexamens openstaan. Wel loopt hij vóór met wiskunde en informatica.
In 5 VWO wordt hij zo somber dat ouders en mentor zich zorgen maken. De veelheid aan vakken wordt als een onoverzichtelijke druk ervaren. Zijn moeder stelt voor dat hij zich gaat concentreren op wiskunde en informatica zodat hij die vakken dit jaar kan afronden. De mentor en de afdelingsleider gaan akkoord. Uiteindelijk slaagt hij voor zijn deelexamen wiskunde B met een 8,3. Het lukt hem niet om informatica helemaal af te ronden.
Na het behalen van zijn wiskunde-examen vraagt een extern begeleider of hij de voortgangstoetsen van 5 VWO mag overslaan: 
‘Hoewel het nu een stuk beter met hem gaat, ben ik bang dat als hij alle voortgangstoetsen van 5V nu nog moet gaan maken, wij binnenkort weer te maken krijgen met een groot stressprobleem en mogelijke depressie. Ik zou voorop willen stellen dat hij goed voorbereid en met genoeg energie zijn examen ingaat en dat zijn PTA volledig is.’
Eind juni wordt hij besproken in de docentenvergadering. Veel docenten achten zijn achterstand zo groot, dat ze  hem in de vijfde klas willen laten zitten. Dat zou wel betekenen dat hij zijn wiskunde-examen zou moeten overmaken, omdat dat volgens wettelijke regelingen komt te vervallen als de leerling in de vijfde doubleert. De docentenvergadering spreekt na interventie van de leiding af om hem per 1 december naar 6 gymnasium te laten gaan als hij dan alle schoolexamens en een deel van de voortgangstoetsen van de vijfde klas heeft afgerond.”

———————————-

Toch bevorderd
Uiteindelijk wordt deze leerling alsnog bevorderd naar de eindexamenklas en blijven zijn eindexamenresultaten behouden, terwijl hij niet aan de voorwaarde heeft voldaan dat alle schoolexamens van de vijfde klas waren afgerond. Net zo min als hij aan de eisen van de vierde klas heeft voldaan.

Werken de oude structuren nog bij gepersonaliseerd onderwijs?
In mijn ogen siert het de school dat steeds weer besluiten zijn genomen om deze leerling kansen te bieden en ruimte te geven om te leren op zijn eigen manier. Waar het m.i. schuurt is de spanning tussen ‘het systeem’ en de improvisatie, tussen oude structuren en het nieuwe denken, tussen onderwijs en leren.
Al zo ongeveer een eeuw bestaat in scholen voor voortgezet onderwijs de gewoonte dat de voltallige docentenvergadering besluiten neemt over de bevordering van leerlingen die in het afgelopen schooljaar onderwijs van hen hebben genoten. Ook worden er strakke of minder strakke bevorderingsnormen opgesteld; dat kan omdat elke leerling geacht wordt alle vakken voor dat schooljaar te volgen en alle toetsen te maken die daar bij horen. We doen dat vanuit de overtuiging dat leerlingen niet naar een volgend schooljaar kunnen, als ze voor de toetsen van het afgelopen jaar onvoldoende resultaat hebben gehaald. Dit wordt echter een groot probleem als er wordt gekozen voor een gepersonaliseerd programma. Een leerling als in ons voorbeeld past dan niet meer in de standaard procedure. Als hij zelf het programma samenstelt, kan hij ook afwijken van de volgorde die de docenten voor hun klassen vaststellen. Het formuleren van voorwaarden – zoals de school in dit voorbeeld deed – leidde voor de betrokken leerling tot meer stress en onzekerheid. De vraag kan gesteld worden waarom dan toch dit soort eisen op tafel komen. Het enige doel dat bereikt moet worden is dat op enig moment alle examentoetsen afgehandeld zijn en dat het centraal examen wordt afgelegd.
Gepersonaliseerd onderwijs. Het is een moderne term die bepaalde verwachtingen wekt. Die verwachtingen kunnen alleen waargemaakt worden als de scholen niet blijven hangen in vaste gewoonten die niet meer passen bij de aanpak die past bij de leerlingen die een eigen programma krijgen aangeboden. Het is tijd voor alternatief beleid.

Wat kunnen we doen?
Hieronder enkele gedachten over wat m.i. nodig is.
1. Laat de beslissing ten aanzien van de schoolloopbaan van de leerling over aan een kleine groep betrokkenen: de mentor of begeleider, in samenspraak met de leerling en/of de ouders.
2. Ontwerp het PTA zo dat het qua moeilijkheidsgraad overeenkomt met dat van de reguliere leerlingen, maar tegelijkertijd een aangepaste organisatie van de toetsing mogelijk maakt, los van de reguliere organisatie van het schoolexamen.
3. Overweeg het afschaffen van zogenaamde voortgangstoetsen.
4. Geef elke leerling de keus om voor een gepersonaliseerd programma te kiezen en maak in de formatie ruimte voor de begeleiding van deze categorie leerlingen; maak de voorwaarden voor deelname aan dit programma – eventueel – zodanig zwaar dat alleen hoogbegaafde leerlingen eraan kunnen voldoen. Er is overigens niets tegen om meer leerlingen die dat willen en kunnen op deze manier onderwijs te bieden.

Het wegnemen van belemmeringen en het opzetten van een aantal heldere protocollen voor leerlingen die afwijken van de klassikale gang van zaken, kan veel stress bij de leerling wegnemen, maar ook bij de begeleiders die bereid zijn zich extra in te spannen voor de begeleiding.

Dick van Hennik
14 december 2017