Onderzoek de school in #1: Anouke Bakx over hb en onderwijs op afstand
In binnen- en buitenland wordt veel onderzoek gedaan naar onderwijs aan hoogbegaafde kinderen en jongeren. Niet altijd bereikt dit onderzoek de scholen. Daarom vragen we elke nieuwsbrief een wetenschapper naar zijn of haar onderzoek (en die van anderen). In deze aflevering vertelt Anouke Bakx over het onderzoek hoe het afstandsonderwijs in de Corona-periode effect heeft op kinderen met specifieke onderwijsbehoeften, zoals dyslexie, kenmerken van het autistisch spectrum of hoogbegaafdheid.
Sinds 2018 is Anouke Bakx bijzonder hoogleraar Begaafdheid aan de Radboud Universiteit. Ze doet onderzoek naar (hoog)begaafdheid in het basisonderwijs en richt zich op professionalisering van leerkrachten. In de afgelopen maanden heeft ze vanuit de onderwijsonderzoekswerkplaats POINT samen met het Nederlands Jeugdinstituut het onderzoek naar afstandsonderwijs uitgevoerd.
Waarom zijn jullie dit onderzoek gestart?
“Via verschillende kanalen kregen we berichten van ouders, grootouders en verzorgers over het onderwijs op afstand van de afgelopen maanden. De meeste berichten waren positief: kinderen hadden meer rust, ze werkten sneller en sommigen hadden minder klachten. Normaal gesproken doen we niet op zo’n korte termijn dit soort onderzoek, maar dit ‘noodgedwongen experiment’ zou ons nieuwe inzichten kunnen brengen. We wilden weten of er bij kinderen met bijvoorbeeld kenmerken van autisme of hoogbegaafdheid echt een verandering te zien was, in de ogen van hun ouders.”
Hoe hebben jullie het onderzoek opgezet?
“In onze onderzoeksgroep hebben we verschillende onderzoekslijnen, zoals motivatie bij kinderen en prikkelgevoeligheid. Die lijnen hebben we samengebracht in dit onderzoek. We hebben gekeken naar de aspecten welbevinden, motivatie, autonomie, verbondenheid met klasgenoten/leraren en competentie. Daarbij hebben we een duidelijk onderscheid gemaakt tussen kinderen met en zonder specifieke onderwijsbehoeften. We waren benieuwd naar het verschil tussen die groepen. Het onderzoek hebben we uitgezet via social media.
Belangrijk om te zeggen is dat de vragenlijsten op ouders gericht zijn: wat zien die bij hun kind gebeuren? Veel ouders die reageerden waren hoogopgeleid, het onderzoek is dus niet helemaal representatief. We hebben nu de verwerking van de eerste datasets gedaan, die gaan over basisschoolleerlingen. Na de zomer komen de resultaten voor het voortgezet onderwijs.”
Wat zijn de resultaten voor basisschoolleerlingen?
“Het gaat dus om het verschil tussen de normale schoolsituatie voor de Corona-crisis en het onderwijs op afstand. Grofweg kun je zeggen dat er voor kinderen zonder specifieke onderwijsbehoeften in de normale situatie beter tegemoet gekomen wordt aan de behoefte aan autonomie, en tevens dat hun welbevinden en motivatie hoger zijn dan dat het geval is bij kinderen met specifieke onderwijsbehoeften. In de Corona-situatie duiken die scores voor kinderen zonder specifieke onderwijsbehoeften naar beneden.
Het interessante is dat leerlingen met hoogbegaafdheid, autisme en ADHD op welbevinden in de thuissituatie iets beter scoren dan op school. Datzelfde geldt ook voor de tegemoetkoming aan de basisbehoeften voor autonomie en competentie. De score voor motivatie daalt iets, maar minder sterk dan bij kinderen zonder diagnose.
Bij alle groepen daalt de verbondenheid met klas en leraar enorm. Uit nationale en internationale literatuur blijkt steeds weer dat de verbondenheid met peers en leerkrachten erg belangrijk is. Juist dat stond onder druk.
Ouders van hb-kinderen ervaren iets minder stress bij onderwijs op afstand. Dat is natuurlijk subjectief, maar ze geven wel aan dat het mooi is dat hun kinderen op hun eigen tempo door de stof kunnen, dat ze minder worden afgeleid en dat zij, als ouders, onderwijs op maat kunnen bieden. Nogmaals, veel ouders die reageerden zijn hoogopgeleid, dus dat kan zeker meespelen in de begeleiding van het schoolwerk.“
Wat betekenen die resultaten, denkt u?
“Voor ons is dit onderzoek – en andere literatuur en bevindingen – de start van een gesprek over de toekomst van het onderwijs. Is het nodig om alle leerlingen vijf dagen lang een redelijk hetzelfde programma te bieden? Kun je het bijvoorbeeld zo regelen dat sommige kinderen, onder de juiste condities, ook deels thuiswerken? Kijk, we moeten niet op basis van de afgelopen maanden ineens denken dat dit de nieuwe norm wordt. We moeten wel goed kijken naar wat we hebben geleerd, wat iedereen heeft ervaren en op basis daarvan het gesprek voeren.
Dat hebben we al gedaan met twaalf leerkrachten uit het basisonderwijs. Ook daar merkten we dat het niet zo eenvoudig ligt, ook al waren ze enthousiast over het onderzoek. Er zijn zoveel variabelen waar je rekening mee moet houden: begeleiding van ouders, een rustige werkplek, goede ondersteuning vanuit school, et cetera. En verbondenheid blijft een erg belangrijk aspect.”
Hoe nu verder?
“In juli verschijnen onze bevindingen over basisschoolleerlingen, na de zomer die over vo-leerlingen. Ook zijn we benieuwd naar wat leerlingen zelf zeggen. Daarnaast weet ik dat het ministerie een peiling doet over de leerplichtwet. Dat zal ongetwijfeld ook voor interessante inzichten zorgen. Het allerbelangrijkste blijft: op basis van alle bevindingen het gesprek met elkaar aangaan.”
Dit onderzoek werd uitgevoerd door Anouke Bakx, Elise Bronsveld, Sanne van der Ven, Lisette Hornstra, Isabelle Diepstraten, Paula Speetjens, Linda van den Bergh en Jaap Denissen.
Meer weten?
– Download hier het onderzoek over de basisschoolleerlingen (vanaf half juli 2020 beschikbaar)
– Download hier de inaugurele rede van Anouke Bakx, Begaafde leerling zoekt leerkracht.
– Ga naar consultatie Vrijstelling leerplicht bij richtingbezwaren